خدمات مرجع و پست الکترونیک

خدمات مرجع که بانی آن کتابخانه ها بوده اند در فضای جدید اطلاعاتی با شتاب رشد نموده است. در مرحله نخست این خدمات از طریق پست الکترونیکی ارائه می شده است. ارائه این خدمات از طریق پست الکترونیکی با حداقل هزینه ها همراه بوده و کارکنان موجود نیز با آموزشی اندک می توانستند این خدمات را به کاربران ارائه دهند. در ارئه خدمات از این طریق آنچه که فقط باید از طرف کاربر انجام شود این است که نیاز اطلاعاتی خود را به نشانی پست الکترونیکی که برای این منظور در نظر گرفته شده است پست کند. این خدمات در وب سایت های کتابخانه ای به زبان فارسی معمولاٌ تحت عنوان "سؤال از کتابدار" یا از "کتابدار سؤال کنید" و در زبان انگلیسی "Ask a Librarian" یا شبیه به اینها بوده است. از آنجا که فراهم آوری خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی ساده است، این خدمات از میانه دهه 1990 به سرعت رواج د اشته است، به گونه ای که امروز کمتر کتابخانه ای در کشورهای پیشرفته را می توان یافت که این خدمات را ارائه ندهد. در همین ارتباط برخی از کتابخانه های داخلی نیز به ارائه این خدمات روی آورده اند که می توان به کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز منطقه ای علوم و فناوری شیراز اشاره نمود. پست الکترونیکی همچنین وضعیت مناسبی را برای کتابخانه ها به وجود آورد که می توانستند، راه های جدید برخود و ارائه پاسخ به سؤالات مرجع را برای نخستین بار تجربه کنند. مهمترین آنها این است که اگر کتابخانه ای پاسخ به سؤالی را در اختیار نداشته باشند، می تواند سؤال کاربر را باز هم از طریق پست الکترونیکی به کتابخانه ای دیگر که احتمال می دهد بتواند به سؤال پاسخ دهد ارسال کند و نتیجه را با واسطه آن کتابخانه در اختیار کاربر قرار دهد. در همین راستا، اگر کتابخانه ای در زمان ارسال نامه الکترونیکی تعطیل باشد، کتابدار ممکن است موظف شده باشد که از هرجای دیگر و مثلاً از محل زندگی خود به سؤالات کاربران پاسخ دهد و اگر پاسخ به آن سؤالت را در آن زمان در اختیار نداشته باشد و یا به هر دلیل کتابدار نتواند به آن سؤال پاسخ دهد، سوال به کتابخانه دیگر که در آن زمان به ارائه خدمات مشغول می باشد و یا به کتابدار فعال در همان زمان انتقال یافته و کاربر پاسخ خود را از او کسب کند. اینها همگی جنبه ای از جنبه های جذاب ارائه خدمات مرجع در فضای جدید اطلاعاتی می باشد که در گذشته ای نه چندان دور هرگز نه تنها امکان پذیر نبود بلکه قابل تصور هم نبود. اما اگرچه ارائه خدمات مرجع با استفاده از پست الکترونیکی قدمی چشمگیر و رو به پیش بوده است، مشکلات خاصی را نیز داشته است. شاید مهمترین شکل در این زمینه سرعت بوده است. کتابداران نمی توانند همچنان مننظر باشند تا در هر زمانی برای آنها سؤالی از طریق پست الکترونیکی مطرح شود تا آنها بخواهند به آنها پاسخ دهند. کمتر کتابخانه ای، کتابداری را در نظر گرفته است که به ظور مداوم فقط منتظر ورود نامه های الکترونیکی و پاسخ گویی به آنها باشند، بنابراین در عمل بهترین حالات و آن هم عمدتاٌ در کشورهای غربی فاصله ای 24 تا 48 ساعت در نظر گرفته شده است تا به سؤالت وارده در پست الکترونیکی پاسخ داده شود. مشکل دیگر در رابطه با پست الکترونیکی این بوده است که آنچنان که در فلسفه کتابداری مطرح شده است کتابخانه ها در خدمت جامعه کاربری خود می باشند، فلسفه ای که بسیاری از کتابخانه ها در سراسر جهان آن را رعایت می کنند، بنابراین احراز هویت کاربر مشکلی عمده بوده است. چطور می توان نامه الکترونیکی وارده را ارزیابی نمود تا کتابدار مطمئن شود فقط به آنهایی پاسخ دهد که موطف به پاسخ گویی به آنها می باشد؟ از جمله مشکلات دیگر ارائه خدمات با استفاده از پست الکترونیکی این می باشد که بسیاری از سؤالت نیاز به مصاحبه مرجع دارد که این کار با استفاده از پست الکترونیکی امکان پذیر نیست. علاوه بر این، حتی در صورت حل کلیه این مشکلات مشکل قابل توجه دیگری این است که بسیاری از منابع مورد نیاز کاربران به صورت چاپی موجود می باشد که کتابخانه، کتابخانه و کتابداران بودجه زمانی و مالی کتابخانه ها از طرفی و قوانین حق مژلف و فنی از طرف دیگر به کتابداران اجازه نمی دهد که بتوانند منابع را برای کاربران به صورت الکترونیکی ارسال کنند. را های دیگر ارائه خدمات مرجع از طریق چت و مرجع اینترنتی مبنی بر ویدیو کنفرانس است. منبع: مرجع شناسی تخصصی/ رحیم علیجانی