خدمات مرجع و پست الکترونیک

خدمات مرجع که بانی آن کتابخانه ها بوده اند در فضای جدید اطلاعاتی با شتاب رشد نموده است. در مرحله نخست این خدمات از طریق پست الکترونیکی ارائه می شده است. ارائه این خدمات از طریق پست الکترونیکی با حداقل هزینه ها همراه بوده و کارکنان موجود نیز با آموزشی اندک می توانستند این خدمات را به کاربران ارائه دهند. در ارئه خدمات از این طریق آنچه که فقط باید از طرف کاربر انجام شود این است که نیاز اطلاعاتی خود را به نشانی پست الکترونیکی که برای این منظور در نظر گرفته شده است پست کند. این خدمات در وب سایت های کتابخانه ای به زبان فارسی معمولاٌ تحت عنوان "سؤال از کتابدار" یا از "کتابدار سؤال کنید" و در زبان انگلیسی "Ask a Librarian" یا شبیه به اینها بوده است. از آنجا که فراهم آوری خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی ساده است، این خدمات از میانه دهه 1990 به سرعت رواج د اشته است، به گونه ای که امروز کمتر کتابخانه ای در کشورهای پیشرفته را می توان یافت که این خدمات را ارائه ندهد. در همین ارتباط برخی از کتابخانه های داخلی نیز به ارائه این خدمات روی آورده اند که می توان به کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز منطقه ای علوم و فناوری شیراز اشاره نمود. پست الکترونیکی همچنین وضعیت مناسبی را برای کتابخانه ها به وجود آورد که می توانستند، راه های جدید برخود و ارائه پاسخ به سؤالات مرجع را برای نخستین بار تجربه کنند. مهمترین آنها این است که اگر کتابخانه ای پاسخ به سؤالی را در اختیار نداشته باشند، می تواند سؤال کاربر را باز هم از طریق پست الکترونیکی به کتابخانه ای دیگر که احتمال می دهد بتواند به سؤال پاسخ دهد ارسال کند و نتیجه را با واسطه آن کتابخانه در اختیار کاربر قرار دهد. در همین راستا، اگر کتابخانه ای در زمان ارسال نامه الکترونیکی تعطیل باشد، کتابدار ممکن است موظف شده باشد که از هرجای دیگر و مثلاً از محل زندگی خود به سؤالات کاربران پاسخ دهد و اگر پاسخ به آن سؤالت را در آن زمان در اختیار نداشته باشد و یا به هر دلیل کتابدار نتواند به آن سؤال پاسخ دهد، سوال به کتابخانه دیگر که در آن زمان به ارائه خدمات مشغول می باشد و یا به کتابدار فعال در همان زمان انتقال یافته و کاربر پاسخ خود را از او کسب کند. اینها همگی جنبه ای از جنبه های جذاب ارائه خدمات مرجع در فضای جدید اطلاعاتی می باشد که در گذشته ای نه چندان دور هرگز نه تنها امکان پذیر نبود بلکه قابل تصور هم نبود. اما اگرچه ارائه خدمات مرجع با استفاده از پست الکترونیکی قدمی چشمگیر و رو به پیش بوده است، مشکلات خاصی را نیز داشته است. شاید مهمترین شکل در این زمینه سرعت بوده است. کتابداران نمی توانند همچنان مننظر باشند تا در هر زمانی برای آنها سؤالی از طریق پست الکترونیکی مطرح شود تا آنها بخواهند به آنها پاسخ دهند. کمتر کتابخانه ای، کتابداری را در نظر گرفته است که به ظور مداوم فقط منتظر ورود نامه های الکترونیکی و پاسخ گویی به آنها باشند، بنابراین در عمل بهترین حالات و آن هم عمدتاٌ در کشورهای غربی فاصله ای 24 تا 48 ساعت در نظر گرفته شده است تا به سؤالت وارده در پست الکترونیکی پاسخ داده شود. مشکل دیگر در رابطه با پست الکترونیکی این بوده است که آنچنان که در فلسفه کتابداری مطرح شده است کتابخانه ها در خدمت جامعه کاربری خود می باشند، فلسفه ای که بسیاری از کتابخانه ها در سراسر جهان آن را رعایت می کنند، بنابراین احراز هویت کاربر مشکلی عمده بوده است. چطور می توان نامه الکترونیکی وارده را ارزیابی نمود تا کتابدار مطمئن شود فقط به آنهایی پاسخ دهد که موطف به پاسخ گویی به آنها می باشد؟ از جمله مشکلات دیگر ارائه خدمات با استفاده از پست الکترونیکی این می باشد که بسیاری از سؤالت نیاز به مصاحبه مرجع دارد که این کار با استفاده از پست الکترونیکی امکان پذیر نیست. علاوه بر این، حتی در صورت حل کلیه این مشکلات مشکل قابل توجه دیگری این است که بسیاری از منابع مورد نیاز کاربران به صورت چاپی موجود می باشد که کتابخانه، کتابخانه و کتابداران بودجه زمانی و مالی کتابخانه ها از طرفی و قوانین حق مژلف و فنی از طرف دیگر به کتابداران اجازه نمی دهد که بتوانند منابع را برای کاربران به صورت الکترونیکی ارسال کنند. را های دیگر ارائه خدمات مرجع از طریق چت و مرجع اینترنتی مبنی بر ویدیو کنفرانس است. منبع: مرجع شناسی تخصصی/ رحیم علیجانی

تعریف خدمات مرجع

تعریف خدمات مرجع

اصطلاح  "خدمات مرجع" به کمک های فردی اطلاق می شود که به کاربران کتابخانه ای که در جستجوی اطلاعات هستند داده می شود. قید فردی بودن در این تعریف نشانه شخصی بودن این خدمات بین کاربر و افرادی که دوره های آموزشی دانشگاهی در رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی را گذرانده اند و " کتابدارمرجع" نامیده می شوند می باشد. کتابداران مرجع به عنوان "رابط بین کاربر و اطلاعات" و "هدایت کنندگان کاربران در بزرگراه اطلاعاتی" عمل می کنند.

بوپ و اسمیت (1995) کتابدار مرجع را رابطی بین کاربر جویای اطلاعات و منابع چاپی یا الکترونیکی که اطلاعات در آن قرار دارد می دانند.

یونگ (1999) خدمات مرجع را در سه گروه طبقه بندی می کند:

1.      خدمات مرجعی که در آن کتابدار مرجع اطلاعات مورد نیاز کاربر را مستقیماٌ جستجو یا به کاربر در پیدا کردن اطلاعات کمک می کند؛

2.      آموزش استفاده از منابع و خدمات کتابخانه ای ( که عمدتاٌ به عنوان مهارت های سواد اطلاعاتی شناخته می شود)؛

3.      آموزش کاربران که در آن کاربران برای انتخاب مرتبط ترین منابع اطلاعاتی هدایت می شوند.

خدمات مرجع سنتی به صورت شخصی (فرد به فرد)، و یا از تلفن و مکاتبه در بخش مرجع ساختمان کتابخانه انجام می شده است. چندسالی است که کتابخانه ها خدمات مرجع  را به صورت الکترونیکی و از طریق وب جهان گستر، پست الکترونیک، ویدیو کنفرانس و سایر شیوه های هم زمان و غیرهم زمان هم ارائه کی کنند (چودری،2002). شیوه ای دیگر ازخدمات مرجع، آموزش های فردی و جمعی کاربران پیرامون استفاده از منابع چاپی و الکترونیکی می باشد. بدون توجه به شیوه ارائه خدمات، ارزش دمات مرجع همچنان یکسان باقی می ماند: فراهم آورن اطلاعات با کیفیت برای کاربران کتابخانه، هنگامی که نیازهای اطلاعاتی دارند.

منبع: اصول کار مرجع/ رحیم علیجانی

کتابشناسی

کتاب شناسیها

اختراع صنعت چاپ در سال 1440 میلادی تحول عظیمی در جامعه بشری ایجاد کرد. از برکت این صنعت امکان چاپ کتاب در نسخ زیاد حاصل آمد و کتاب سریع تر و ارزان تر در اختیار اهل علم قرار گرفت. افزایش و توسعه انتشارات از توانایی فعلی جوامع بشری برای کنترل آنها بیشتر است و با گسترش کتابخانه ها نیاز به تهیه کتاب شناسی نیز احساس شد.

هیچ کتابخانه جدیدی نمی تواند بدون ابزارهای کتاب شناختی  از قبیل کتاب شناسی ها خدمت کافی ارائه نماید. کتاب شناسی ها به استفاده از کتاب ها و دیگر مواد کمک می کنند و به این ترتیب کاربرد سودمند دانش را ارتقا می دهند. بنابراین کتاب شناسی ها اهمیت بنیادی دارد و موتد پایه در هر مجموعه مرجع را تشکیل می دهد.

تعریف: اصطلاح" کتاب شناسی" را اولین بار لوئیس جاکوب دسینت چارلز در کتابی با عنوان بیبلو گرافیا پاریزیانا به کاربرد ولی در قرن هجدهم رایج شد. این عبارت از دو کلمه یونانی" بیبلیون" و " گرافین" مشتق شده است. بیبلیون به معنی کتاب و گرافین به معنی نوشتن است. بنابراین از دیدگاه ریشه شناسی لغت کتاب شناسی به معنی نوشتن کتاب هاست. این معنای اولیه ای است که در واژنامه انگلیسی آکسفورد ارائه شده است. بنابراین کتاب شناسی در اصل به عنوان نوشتن( به مفهوم مکانیکی آن ) و استنساخ کتاب ها تعریف شد.

کتاب شناسی فهرستی سازمان یافته از منابع ردیف اول یا دیگر منابع مربوط به موضوع ها یا شخص مفروض است. کتاب شناسی عبارت است از سیاهه ای از نام و مشخصات مواد کتابی و غیر کتابی که به روش خاصی از جمله الفبای نام پدیدآور یا زمان و موضوع تنظیم شده است. کتاب شناسی می تواند جامع یا گزیده باشد و گاهی ممکن است با توضیحات ارائه شود. کتاب شناسی می تواند به عنوان بخشی از یک اثر بزرگ تر یا به عنوان اثری جداگانه منتشر شود. هدف اساسی یک کتاب شناسی کمک به استفاده کننده در تشخیص، وجود یا شناسایی یک کتاب یا هر ماده ی دیگر است که ممکن است مورد توجه شخص باشد. وظیفه اصلی کتاب شناسی ثبت پیشینه های دانش بشری است. 

منبع: مرجع شناسی لاتین/ زاهذ بیگدلی

بخش مرجع

بخش مرجع

بخش مرجع یکی از چهار بخش اصلی هرکتابخانه است. این بخش همراه با بخش امانت، بخش خدمات عمومی را تشکیل می دهد. ویژگی بخش خدمات عمومی ارتباط مستقیم کارکنان با مراجعه کنندگان است. چگونگی ارائه خدمات در این بخش تاثیر زیادی روی روند استفاده از منابع و خدمات کتابخانه دارد. میزان خدمات ارائه شده در این بخش و مخصوصاً شیوه بر خورد کتابداران با مراجعه کنندگان از عوامل بسیار مهم در تصمیم گیری استفاده کنندگان بالقوه و بالفعل برای بهره گیری یا عدم بهره گیری از خدمات و مابع کتابخانه است.

به طور کلی، سه عامل اطلاعات، استفاده کننده و کتابدار مرجع در فرایند مرجع دخالت مستقیم دارند. افزایش روز افزون حجم اطلاعات تولید شده باعث شده است تا افرلد بیشتری به کمک ها و خدمات مرجع احساس نیاز کنند. به قول ویلیام کتس اولین نقش کتابداران مرجع این است که نه تنها به پرسش ها پاسخ دهند بلکه پاسخ را به "نیاز خاص" فرد مراجعه کننده محدود کنند.این کار یقیناً مستلزم دانش، مهارت و تجربه کتابدار مرجع است تا بتواند پرسش و نیاز اصلی مراجعه کننده را به درستی دریابد، آن را تجزیه و تحلیل کند و سپس پاسخ آن را تعیین نماید. این ارتباط مستقیم با مراجعه کنندگان و جنب و جوش و فعالیت مستمر در بخش مرجع است که باعث شده است تا در کار در بخش مرجع گیرایی خاصی پیدا کند و با وجود اینکه گاهی کتابدار، پرسش های تکراری، پیش پا افتاده و خسته کننده می بیند، این آگاهی را دارد که پاسخ پرسش برای پرسش کننده مهم است.

خدمات مرجع از سال 1875 میلادی متداول شده است.

تعریف کتاب مرجع

کتاب هایی که گاه به گاه برای استفاده یا ارجاع به بخش خاصی از اطلاعات، نوشته می شوند. به طور معمول، این نوع کتاب ها به طور کامل خوانده نمی شوند. به طور کلی، هر کتاب می تواند کتاب مرجع نامیده شود اگر محتوای اطلاعاتی آن چنان سازمان داده شود که به آسانی قابل دسترس باشد یا به سؤالات مراجعه کنندگان پاسخ دهد.و امانت دادن آن ها معمول نیست. کتاب مرجع فاقد توالی مستمر مدخل هاست.

انواع کتاب های مرجع

واژه نامه ها، دائرة المعارف ها و مکمل های آن ها، کتاب شناشی ها، زندگی نامه ها، منابع مرجع فوری شامل کتاب های سال، سالنامه ها، دستنامه ها، دستورنامه ها، راهنماها، و منابع مرجع جغرافیایی.

منبع: بیگدلی، زاهد/ مرجع شناسی