مجموعه باورها و قوانبن اخلاقی کتابداری

مجموعه باورها و قوانین اخلاقی کتابداری

-       به احتمال زیاد، آرمان کتابدار حرفه ای عبارت است از داشتن تصویری روشن از کتابدار آرمانی، آگاهی از خدمات ضروری برای خواننده و حس حفظ معیارها در کارهای روزمره.

-       کتابخانه در طی زمان دراز، توانایی غنا بخشیدن به زندگی جامعه شان را نشان داده اند. بنابراین کتابدار باید اعتقاد به ارزش کارش را در طی تعلیماتش به دست آورده حفظ کند. باید اعتقاد داشته باشد که کتابخانه ها برای مردم مفیدند و او نیز برای کتابخانه مفید است و نباید انتظار سپاسگزاری  داشته باشد.

-       تا جایی که به فلسفه ی اخلاقی حرفه ای و وظایف کتابدار مربوط  است، باید گفت که مقام کتابدار با توجه به مسائل سیاسی، فنی و اجتماعی تعیین می شود. کتابدار حافظ کتاب ها، مشعوف از دانش و وقف پیشبرد آموختن باقی می ماند.

-       کتابدار به گونه ای تربیت می شود که به تمامی مجموعه معتقدات، جزم اندیشه ها، نظریه های سیاسی یا اخلاقی با بی طرفی حرفه ای می نگرد و اجازه می دهد هر متفکری، خواه دارای اندیشه های عاقلانه یا احمقانه، آزادانه حرفش را بزند. او کتابخانه اش را بر صخره ی حق دانستن و آزادی استوار کرده است.

-       کتابدار باید حرمت آزادی ای را که بر تمامی حرفه اش سایه افکنده حفظ کند و آزادی مطالعه، اندیشه، گفتار، مطبوعات و غیره را تضمین نماید.

-       کتابدار اگر با اطمینان معتقد باشد که کتابخانه برای اجتماع لازم است، در کار خود موفق تر و راحت تر خواهد بود. اگر کتابدار موضعی دفاعی و نگرش اعتذاری نسبت به حرفه اش اتخاذ کند، به عنوان کتابداری واقعی از خود سلب صلاحیت می کند و احتمال اینکه در کارش موفق و از آن خشنود باشد از بین می رود.

-       کتابدار باید با بیانی مستدل و رسا اعتقاداتش را اعلام کند.

-       مسأله ذهن خالی مشکل است که کتابداران و تمامی دست اندر کاران آموزش و پرورش و فرهنگ با آن دست به گریبانند. کتابدار می تواند به مقابله ی این فقر ذهنی برخیزد، هر چند به سبب فقر مادی پیروزی در این مبارزه مشکل تر است.

-       با توجه به رفاه مادی مردم کوچه بازار عنایت به رفاه اخلاقی و معنوی مردم افزایش یافته است. در این زمینه کتابداران و کتابخانه ها نقش عظیمی دارند.

-       کتابداری ترکیبی است از زمینه های دانش، مهارت های فنی و انسان گرایی گسترده. تنها عشق به کار و خود را وقف خدمت کردن است که کمبودهای آن ها( کتابداران) را جبران می کند.

-       برای کتابدار آگاه با وجود محدودیت های مالی و موانع دیگر، مجذوب و درگیر شدن با کار و ارئه خدمات بیشتر و بهتر امری اجتناب ناپذیر است. وی غالباً بی توجه و ناخوانده فدای مسأله ی آزادی هایی می شود که به آن ها اعتقاد دارد.

-       کتابدار واقعی به کتاب های مجموعه اش افتخار می کند و همین احساس را در برابر آنچه دیگران در گذشته فراهم کرده اند و آنچه هم اکنون تهیه می شود، دارد. او یک مبلغ است و می خواهد دیگران را در لذت بیشماری که از مکاشفه ی شخصی به دست آورده است شریک گرداند. کتابدار باید خواننده ی کتاب ها و خادم خوانندگان باشد بقیه ی امور دارای چنین اهمیتی نیستند.

-       هدف کتابدار با هدایت و تفسیر مکرر علایق گروه های جامعه به علایق نهایی جامعه منتهی می شود. بدین معنا که کل جامعه برای او استفاده کننده آرمانی محسوب می شوند.

-       کتابدار در برابر جامعه وظیفه ای متعالی دارد و حق سانسور ندارد، نمی تواند به مردم بگوید چه نخوانند، اما در کتابخانه ی خود حق تصمیم گیری در مورد مواردی را که در مجموعه  باشند یا نباشند دارد.

-       مطالعه کاری مطلوب و لذت بخش است. همچنین وسیله افزایش علاقه به زندگی، گسترش افق ذهنی و افزایش میزان درک و فهم است. پاسخ به اندیشه های متناقض و تعیین ارزش سرگرم کنندگی منابع یا ارزش آموزشی آن ها کتابدار است، یعنی کسی که تنها علاقه ی کلی خوانندگان را تفسیر نمی کند، بلکه آن ها را به جاده های عقل هدایت می کند.

-       در ایفا این نقش، کتابدار باید شجاع، هوشمند و معتدل باشد. بدین معنا که اطمینان خوانندگان را جلب کند و چنین اعتمادی همگانی مسلماً یکی از نشانه های کتابداری به معنای راستین آن است.

-       یک کتابدار خوب باید خواننده ای آزمند باشد و برای کمک به دیگران اشتیاق و شور نشان دهد. فنون و مهارت ها را می توان به سرعت آموخت اما عامل مهم موفقیت شور کار و پویایی است.

-       آموزش و پرورش از کودکی آغاز می شود، خدمت کتابخانه برای کودکان نیز باید موازات آن گسترش یابد. کودک به منزله ی خواننده به همدردی و در ک فراوان ما و به عنوان فرد، به کمال و حسن رفتار و رسیدگی ما نیازمند است. اگر در کتابخانه از کودک غفلت کنید، امید رشد او را به عنوان یک شخص باطل می سازید.

-       آزادی اندیشه به حالت آزاد انسان کمک می کند. فلسفه ی کتابداری به این اصل تجسم می بخشد و کتابخانه یکی از نخستین واجبات حفظ این اصل است.

-       خدمت کتابخانه تنها منحصر به برآوردن نیازمندی های خوانندگان نیست، بلکه هدفش خواننده آفرینی هم هست. بهترین یاری خواننده، تقویت آگاهی وی است.

-       حرفه گرایی صرف و مسائل مربوط به آن ممکن است باعث گردد تا هدف اصلی کتابدار که خدمت به مردم است دچار خدشه و فراموشی شود. در این مورد هیچ ابهامی نباید وجود داشته باشد، بدین معنا که وسایل و مهارت ها باید در خدمت هدف اصلی کتابخانه یعنی خدمت به مردم باشد.

-       به هنگام انجام خدمات مرجع، کتابدار باید به معنای واقعی کلمه وجود شخصی خود را محو سازد و خود را به یار صمیمی خواننده تبدیل کند و اصول اخلاقی، مذهبی و سیاسی خویش را کاملاً به فراموشی سپارد. بدین معنا که یک کتابدار خوب به عنوان فردی حرفه ای باید بتواند در مقابل مراجعان یکی بعد از دیگری به سرعت رنگ عوض کند. چنانچه به اصول سیاسی، مذهبی و اخلاقی خاصی پایبند نباشد می تواند تمامی سیاست ها، مذاهب و اخلاق را پذیرا گردد.

همان طور که از مطالب فوق معلوم شد، کتابداری ویژگی منحصر به فردی دارد که شایسته حفظ و توسعه است. این ویژگی چهره ی اخلاقی، معنوی و حرفه ای کتابداری و کتابدار است. اما جز خود کتابدار چه کسی می تواند این پدیده ی اجتماعی بالنده، یعنی کتابخانه را با این ویژگی ها حفظ کند. بنابراین کتابداران باید با اتکا به مهارت ها و فنون و با استفاده از الگوهای اخلاقی و ارزش های اجتماعی هدف اصلی کتابخانه یعنی خدمت به مردم را عملی سازند.

منبع: موکهرجی در تاریخ و فلسفه ی کتابداری( ص53-58)

مطالعه در کتابخانه کودک و نوجوان

مطالعه در کتابخانه کودک و نوجوان

مقدمه

حیات و بقای هر جامعه ای در گرو زنجیره هایی از ارتباطات است. کتاب نیز یکی از منابع عمده اطلاعات است که دانش های مختلف، علوم و فنون و تجارب اندیشمندان را به سهولت در اختیار افراد جامعه و نسل های آتی قرار می دهد.

کتاب یک رسانه گروهی است که در آن مطالبی ضبط شده باشد، قابل انتقال باشد و بازیابی مطالب آن از نظر زمان و مکان محدود نباشد. افزایش تعداد عناوین کتاب های غیر درسی و کتاب های خاص گروه های سنی مختلف کودکان و نوجوانان در جامعه ما نیز، از نیاز روز افزو جامعه به کتاب های مختلف حکایت می کند. افزایش یافتن عناوین و تیراژهای کتاب های کودکان و نوجوانان و تاسیس کتابخانه های حتی کوچک در مدارس، می تواند به استواری بنیادهای اتدیشه علمی و فرهنگی نسل آینده منجر شود. ار این رو تأسیس کتابخانه در مدارس و  ترغیب دانش آموزان به استفاده از آن ها از رسانه های عمده مسئولین آموزش و پرورش تلقی می شود.

کتابخانه نقش بسیار مهمی در پرورش ذوق و خواندن و برانگیختن شور پژوهش در دانش آموزان دارد ولی عادت به مطالعه در بسیاری از خانواده های ما اندک است و بنابراین ناچار کودک باید تخستین بار از طرق کتابخانه مدرسه با کتاب آشنا شود.

اگر پدر و مادر عادت به مطالعه کتاب و مجله و روزنامه داشته باشند، چون کودک زندگی روزمره خود را با آنان می گذراند خیلی زود با کتاب آشنا می شود و این امر به تدریج در او به صورت عادت به مطالعه در می آید. به اعتقاد بسیاری از بزرگان آموزش و پرورش، اولین عاملی که در ایجاد علاقه به مطالعه و کتاب و کتابخانه مؤثر است خانواده است، در حالی که اکثر اولیای دانش آموزان به ویژه در روستاها، به علل گوناگون، انس و الفتی با کتاب ندارند و طبعاً رغبت به مطالعه را در کودک خود پرورش نمی دهند و چه بسا گاهی ممکن است مانع گرایش او به مطالعه شود( احمدوند، 1380)

توجه به مطالعه کتاب

به دلایل متعدد مطالعه کتاب توسط کودکان و نوجوانان مورد تأکید قرار گرفته است از جمله این دلایل می توان به موارد زیر  اشاره کرد: میل به کنجکاوی برای کسب تجارب و اطلاعات تازه، کمک به آموزش و یادگیری زبان ملی، رشد و گسترش رغبت ها، ارضای بعضی نیازهای ذهنی و عاطفی و کمک به ایجاد عادت به مطالعه در دوران کودکی و نوجوانی.

در دوره ی نوجوانی که تغییرات بسیار چشم گیر است و عواطف به راهای گوناگون بروز می کند و نوجوانان در این دوره به دوران غیر خود یا بزرگترها معترض هستند و در پی فلسفه خاص و جهان بینی ویژه ای هستند، مطالعه کتاب نقش خاصی ایفا می کند. در هریک از مراحل کودکی و نوجوانی باید با در دست داشتن ذوق سلیم و مهارت و تجربه و آشنایی کامل با دنیای آن ها، کتابی در خور سن و شخصیت کودکان و نوجوانان تهیه گردد تا برانگیزنده رغبت و تمایل آنان به مطالعه و خواندن شود و قدرت خلاق آن ها  شکوفا  گردد.

عوامل مؤثردر مطالعه

1)                        والدین و افراد خانواده،

2)                        معلم و مدرسه،

3)                        وجود کتابخانه در مدرسه،

4)                        فرصت و محیط مساعد خواندن،

5)                        وضع عمومی کتاب ها،

6)                        وسایل ارتباط جمعی.

توصیه هایی به والدین برای علاقمند کردن فرزندان به مطالعه

1)                        بگذارید فرزندتان ببیند که شما می خوانید.

2)                        با صدای بلند بخوانید.

3)                        روزنامه را خانوادگی بخوانید.

4)                        خواندن کتاب های مورد علاقه خود را به فرزندتان توصیه کنید.

5)                        برای خواندن دلایل عملی بیاورید.

6)                        در خانه مطالب خواندنی داشته باشید.

7)                        به هر جا که می روید همراه خود کتاب ببرید.

8)                        در اختیار بچه های مریض کتاب و مجله قرار دهید.

9)                        به عنوان پاداش به فرزندانتان کتاب یا مجله بدهید.

10)                مجلات کودکان را مشترک شوید.

11)                به نمایشگاه های کودک بروید.

12)                برای تابستان یک برنامه مطالعه آزاد تنظیم کنید.

13)                از نوارهای قصه استفاده کنید.

14)                اطمینان حاصل کنید که فرزندتان برای خواندن آمادگی دارد.

15)                به بچه هایی که نمی توانند بخوانند اجازه  بدهید قصه را از روی تصاویر تعریف کنند.

16)                از بچه بخواهید پس از شنیدن داستان آن را دوباره تعریف کند.

17)                از بچه ها بخواهید داستان ها را ارزیابی کنند.

18)                بچه ها را تشویق کنید با شخصیت ها همانندسازی کنند.

19)                محیط مناسبی برای خواندن فراهم کنید.

20)                تفاوت بچه ها را به رسمیت بشناسید.

منبع: روان شناسی کودک و نوجوان/ دکتر محمدعلی احمدوند

انواع کتابخانه های قرون وسطی و دوران معاصر

انواع کتابخانه های قرون وسطی( قبل از میلاد مسیح تا   500 میلادی)

1. کتابخانه های سومریان  (مهمترین خدمتی که آنان به بشر کردند ابداع خط میخی بود)

2. کتابخانه بابیلیان ( مهمترین کتابخانه بلبلیان "بورسیپا" نام داشت؛  ازمهمترین آثار بافی مانده قوانین حمورایی را می توان نام برد)

3. کتابخانه آشوریان (نخستین مفسر کار کتابداری آشوربانیپال است؛ عطیه آشوریان به آیندگان، کتابخانه سازماندهی شده به شمار می رود)

4. کتابخانه های فنیقی ها

5. کتابخانه های مصریان ( کهنترین نمایه در مصر یافت شده است)

6. کتابخانه های یونان ( بزرگترین کتابخانه در تمدن یونان کتابخانه اسکندریه در مصر بود؛  دومین کتابخانه در اسکندریه در سراپیوم قرار داشت، کتابخانه مهم دیگری که در عصر یونان کلاسیک ایجاد شده در ناحیه پرگاموم به وسیله ائومنس دوم تاسیس شد. )

7. کتابخانه های روم ( مشهرترین کتابخانه آن دوران لوکولوس بود؛ معروفترین کتابخانه روم کتابخانه ی اولپین بود)

8. کتابخانه های هند باستان

9. کتابخانه های چین باستان

10.          کتابخانه های شامات و دیگر تمدن های کهن خاورمیانه

انواع کتابخانه های دوران معاصر

اهداف و معیارهای تفکیک انواع کتابخانه ها

1. اهداف،

2. وظایف،

3. وابستگی تشکیلاتی و اداری،

4. جامعه استفاده کننده،

5. مجموعه منابع،

6. نیروی انسانی،

7. مسائل مالی و مشکلات،

8. گرایش و

9. روند های آینده.

·      کتابخانه ملی

·      کتابخانه دانشگاهی

·      کتابخانه عمومی

·      کتابخانه تخصصی ( اختصاصی)

·      کتابخانه آموزشگاهی

·      کتابخانه مساجد

·      کتابخانه روستایی

·      کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

·      کتابخانه ویژه نابینایان

·      کتبخانه گروه های خاص.

تعریف کتابخانه

تعریف کتابخانه

واژه کتابخانه ترکیبی اضافی است از دو کلمه ی عربی و فارسی کتاب+ خانه؛ کتاب واژه هی عربی به معنای نوشته یا چیزی مکتوب و خانه از ریشه ی پهلوی " خان" به معنای فضا، مکان و اتاق است. یونانی ها به آن Bibliotheca و رومی ها libri می گفتند که از واژه liber به معنای کتاب مشتق شده بود. در انگلیسی قرون وسطی به آن librarie ودر فرانسه قدیم به آن librairie می گفتند. این واژه با تغییراتی که کرد در انگلیسی به library تبدیل شد و در بیشتر زبان های لاتینی و اروپایی از واژه هایی مثل  bibliotheque، bibliothek وbiblioteca برای آن استفاده می شود. در ایران باستان از اصطلاح" دژنبشت" یا قلعه ی کتاب ها برای رساندن مفهوم کتابخانه استفاده می شد. در حوزه ی فرهنگ اسلامی و عربی از واژه هایی مثل بیت الحکمه، دارالحکمه، دارالعلم، خزانه الحکم، مخزن الکتب، دارالکتب، و مکتبة استفاده می شود که دو واژه ی مکتبة و دارالکتب در حال حاضر مصطلح است.

برای ارائه تعریفی از کتابخانه باید آن را از نظر فیزیکی و کارکردی مدنظر قرار داد.

از نظر فیزیکی می توان تعاریف زیر را برای کتابخانه در نظر گرفت:

-       کتابخانه مکانی است برای حفظ و نگهداری آثار مکتوب و غیر مکتوب که طی تاریخ تمدن بشر به وجود آمده است.

-       کتابخانه مخزنی است برای حفظ مواد و منابع هنری، علمی، ادبی، اجتماعی و غیره که بر روی رسانه های مختلف ثبت و ضبط شده اند.

-       کتابخانه مکانی است که انواع منابع و مواد در آن به صورت سازماندهی شده حفظ و نگهداری می شود.

-       کتابخانه مکان فیزیکی است که انواع رسانه های مکتوب، دیداری و شنیداری و الکترونیکی در آن نگهداری می شود.

اما از نظر کارکردی و اجتماعی تعاریف زیر را می توان ارائه داد:

-       کتابخانه نهادی است اجتماعی که سازوکار اصلی ذخیره سازی، حفاظت و اشاعه دانش و اطلاعات را فراهم می سازد.

-       کتابخانه نهادی است زاده ی جامعه که در طول تاریخ تمدن در خدمت حفظ و نشر دانش بوده است.

-       کتابخانه نهادی اجتماعی است که روح تمدن بشری را حفظ و نگهداری کرده است.

کتابخانه نهادی است که کارکردهای اصلی حرفه ی کتابداری یعنی جمع آوری، سازماندهی، اشاعه و مدیریت منابع اطلاعاتی در آن انجام می شود.

کتابخانه پلی است میان دانش مضبوط بشری بین نسل های گذشته، حال و آینده.

با تلفیق این تعاریف می توان کتابخانه را این اینگونه تعریف کرد: کتابخانه نهادی اجتماعی است که با ذخیره سازی، حفاظت و اشاعه ی پیشنه های مکتوب، دیداری و شنیداری و الکترونیکی با استفاده از خدمات کارکنان آموزش دیده در خدمت تعلیم و تربیت و توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی است.

منبع: کتاب و کتابخانه / علی مزینانی

کتابداری و جغرافیا

کتابداری و جغرافیا

از جمله مباحث و مفاهیمی که در خصوص رابطه میان کتابداری و جفرافیا وجود دارد، دو بحث و مفهوم کتابخانه جغرافیایی و جغرافیای کتابداری و کتابخوانی است. در بحث کتابخانه جغرافیایی به موضوع اختصاص بخشی از فضای کتابخانه های ملی و دانشگاهی به منابع و مآخذ مرجع جغرافیایی شامل نقشه ها، اطلس ها، عکس ها و تصاویر، فرهنگنامه های جغرافیایی، سفرنامه ها و جاینامه های قدیمی و جدید پرداخته می شود و کتابخانه هایی که این فضاهای اختصاصی را دارند مشخص می شوند.

بحث یا مفهوم دیگر یعنی جغرافیای کتابداری و کتابخوانی، توزیع و پراکندگی جغرافیایی کتابخانه ها، تعداد کتاب ها در موضوعات مختلف و آمار کتابخوان ها و مراجعه کنندگان به کتابخانه بر حسب سن و جنس در کل جهان، کشور مناطق شهری و روستایی به تصویر کشیده شده، بدین ترتیب کمبود ها و نیازهای هر منطقه از کشور، محلات شهری و روستاها به ایجاد کتابخانه، کتاب های مورد نیاز در موضوعات خاص و در راستای توسعه اجتماعی فرهنگی کشور مشخص می شود.